Het oudste schild dat in bezit is van het Heilig Kruisgilde van Ian Adams van Deurse Koninck tot Gerwen 1700
Het Heilig Kruisgilde Gerwen
Het oudste bewijs voor het bestaan van een Gerwens gilde, van oorsprong een kerkelijke broederschap, is gevonden in de kerkvisitatie uit 1619. De Heilige Kruisgildemeesters moesten toen net als de kerkmeesters rekening en verantwoording afleggen aan pastoor en schepenen. Het doel van een gilde is dienstbaar te zijn aan de gemeenschap op diverse terreinen en het verdedigen van het geloof en zijn stoffelijke bezittingen, die het met noeste arbeid had kunnen verzamelen.
In de kaart (reglement) uit 1756 wordt voor het eerst melding gemaakt van het bestaan van het Heilig Kruisaltaar. In het reglement op de kaart staan onder andere bepalingen over het branden van kaarsen voor de overledenen, bepalingen over uitvaarten en het Heilig Kruis.
In de Sint-Clemenskerk stond van 1474 tot en met 1648 een altaar toegewijd aan Maria, het Heilig Kruis en Sint-Bastiaan. Een van de oude tradities is dat het gilde vooropgaat bij de sacramentsprocessie.
De zogenaamde kaart, het reglement van het gilde d.d. 4-11-1756 met als aanvangstekst: Wij Jan van den Boomen President, Dirk van Lieshout, Adam de Vries, Antoine Tijsen, Thomas van Rooij en Arnoldus Sleegers, schepenen te Nuenen, Gerwen en Boort en Opwetten enz.
Uit het begin van de 17e eeuw stammen de koningsvogel en het medaillon. Het koningsschieten of vogelschieten op de mikboom geschiedt op de 2e zondag van oktober, voorafgegaan door een Heilige Mis en een gemeenschappelijke maaltijd en afgesloten met vendelzwaaien voor de pastoor. Bij het vogelschieten werd degene die het allerlaatste stuk van de houten vogel naar beneden schoot koning van het gilde. Van hem wordt verwacht dat hij een z.g. zilveren koningsschild schenkt aan het gilde. Op alle koningsschilden prijken kruisbogen of gekruiste pijlen en symbolen van het uitgeoefend beroep. Als het je lukte om drie jaar achtereen koning te zijn werd je benoemd tot keizer van het gilde, samengaand met allerlei voordelen tijdens de teerdag.
Het Heilig Kruisgilde (de Schut) uit Gerwen op een foto d.d. 4 april 1958 op de hoek Boord-Vorsterdijk. De gehoede heren zijn van links naar rechts: Willem Hendriks, Peer Bastiaans, Bouwke van Swol, Jan van de Water en Driek Adriaans.
Standaardrijder Theo Knoops
Het oudste koningsschild wat in bezit is van het Gerwens gilde is uit 1700 en van Ian Adams van Deurse en uit de symbolen op het schild valt op te maken dat hij timmerman van beroep is. De heer Peter Maas is in 1752 de eerste keizer, hij schenkt het schild met de tekst “Peter Maas, Keijzer van de schut van het H. Cruys tot Gerwen 1752”. Dat dit zelden gebeurde blijkt wel uit het feit dat Martien van den Berk in 1978 de tweede keizer is geworden.
Uit de hoeveelheid zilveren schilden uit de 18e en 19e eeuw blijkt dat het gilde erg actief is geweest. Pastoor Mickers (1843-1867) verbood het gilde nadat deze het opgelegde dansverbod geschonden had. Het gilde bleef lange tijd bestaan uit een tiental personen maar in 1957 kwam daar verandering in.
Standaardrijder Evert de Vries
Het gilde bezat maar weinig attributen en kostuums, en toen Martien van den Berk in 1956 werd verkozen tot hoofdman, is mede door zijn toedoen het gilde opgeleefd. Zo heeft men om de zwakke financiële situatie te verbeteren en na zeer felle discussies grond aan de Akkerstraat verkocht. Met deze opbrengst, vermeerderd met een inzameling in Gerwen, is er voldoende financieel draagvlak ontstaan om nieuwe kostuums aan te schaffen. Deze mooie outfit heeft tot reactie geleid dat vele nieuwe leden zich meldden bij het gilde. Men startte een vendeliersopleiding onder leiding van Jan de Louw en Piet van den Berk en tevens een opleiding tot tamboer onder leiding van Jan Schuts.
Frans Raaijmakers, een legende bij het Heilig Kruisgilde
Een Kringgildedag van het Heilig Kruisgilde te Gerwen
Om nu de financiële situatie op aanvaardbaar peil te houden gaat het gilde vele activiteiten organiseren, vaak samen met andere verenigingen zoals: de avondzesdaagse op hometrainers, de Gerwense feestweek, touwtrekwedstrijden, een antiekmarkt en een oude ambachtenmarkt. De baten van deze activiteiten kwamen vaak ook ten goede aan een of meerdere verenigingen in het dorp.
Het Heilig Kruisgilde uit Gerwen is in zijn kleurige kostuums met bolhoed met dubbele verenrand tezamen met de standaardruiter een opvallend en fleurig geheel. Het geeft dan ook vaak acte de présence bij diverse gildefeesten tot ver in het buitenland toe. Om nu door al deze activiteiten de aandacht voor het oorspronkelijke van het gilde niet te laten verslappen is een commissie ingesteld om de oude gildetradities te herstellen.
Zo is lang het jaarlijkse verpachten van de “gildenkamer” in ere hersteld en zijn rond de jaarlijkse teerdag, op de laatste zaterdag voor 14 september, diverse tradities hersteld. Voor aanvang van de door de commissie en de pastoor samengestelde gildemis wordt de pastoor door de regerende koning afgehaald en wordt een speciale voor dit doel vervaardigde kaars aan de geestelijke aangeboden. De pastoor en de koning dragen de kaars binnen geflankeerd door alle gildebroeders. Tijdens deze traditionele gildemis kan er op de gildetrom geofferd worden.
Dit artikel is geschreven door Jos Thielemans en eerder verschenen in het boek “Bij ons in het dorp; Gerwen in woord en beeld in de 20e eeuw” (2005).
Kringgildedag bij het Heilig Kruisgilde in Gerwen op 4 juni 1967, georganiseerd voor de kring Kempenland. Vendelier Jan de Louw hernieuwt de eed van trouw aan het wereldlijk gezag in casu burgemeester Jhr. Mr. J. Smits van Oijen. De twee heren rechts met pet zijn Jan Schuts en Tiny de Greef van Jong Leven.