Beschermd dorpsgezicht: de Lindeboom in Nuenen
Monumentenzorg
Monumentenzorg is de bescherming, de instandhouding, het onderhoud en het herstel van onroerende goederen die van algemeen belang zijn door hun historische, volkskundige, artistieke, wetenschappelijke, industrieel-archeologische of andere sociaal-culturele waarde.
In Nederland wordt Victor de Stuers algemeen gezien als de initiator van monumentenzorg. Hij publiceerde het artikel Holland op zijn smalst in De Gids in 1873. Hierin hekelde hij met name de verwaarloosde staat van het “Rijks Museum” in het Amsterdamse Trippenhuis, de zinloze afbraak van de Wycker Kruittoren en andere vestingwerken in Maastricht en de sloop van stadspoorten in Haarlem, Leiden, Delft, Utrecht, Zwolle, Maastricht en andere steden. In Nederland is een van de voorwaarden voor aanwijzing tot rijksmonument door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de met Monumentenzorg belaste overheidsdienst, dat een goed minstens 50 jaar oud dient te zijn om als monument erkend te kunnen worden. Deze leeftijdsvoorwaarde is niet van toepassing voor gemeentelijke monumenten.
Vormen van bescherming in Nederland
Nederland kent vormen van bescherming en monumentenzorg op drie overheidsniveaus. In de nationale Nederlandse wetgeving wordt een monument gedefinieerd als:
- Alle ten minste vijftig jaar oude zaken welke van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde,
- Terreinen welke van algemeen belang zijn wegens daar aanwezige zaken, ook archeologische monumenten genoemd.
Beschermde monumenten zijn voornoemde monumenten die ingeschreven zijn in de ingevolge de monumentenwet vastgestelde registers.
Kapel Hooidonk te Nederwetten
Domineeshuis of pastorie aan de Berg 26 te Nuenen
Rijksmonumenten
Monumenten en stads- en dorpsgezichten die onder de bescherming van de monumentenwet van 1988 vallen noemt men rijksmonumenten.
Stads- en dorpsgezichten zijn groepen van onroerende zaken die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel hun wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en in welke groepen zich één of meer monumenten bevinden.
Beschermde stads- en dorpsgezichten zijn degene die als zodanig zijn aangewezen ingevolge de toepassing van art. 35 van de Monumentenwet.
Provinciale en gemeentelijke monumenten
Behalve het Rijk beschermen ook regionale en lokale overheden monumenten:
* Provinciale monumenten. Deze monumenten zijn vaak aangewezen omdat ze representatief zijn voor een tijdperk of aspect van de regionale geschiedenis. De monumenten worden aangewezen door de Provinciale Staten. Provinciale monumenten komen alleen voor in de provincies Noord-Holland, Drenthe en Limburg.
* Gemeentelijke monumenten. De bescherming hiervan wordt geregeld in de gemeentelijke monumentenverordening. Veel gemeenten hanteren geen leeftijdsgrens.
Gemeentelijke en provinciale monumenten zijn vaak vooral van regionaal of lokaal belang. De leeftijdsgrens in de monumentenwet heeft ervoor gezorgd dat gemeenten soms een monument beschermen omdat het Rijk dat (nog) niet kan.
Bronnen voor dit artikel: o.a. Wikipedia, Monumenten.nl en informatie van de Rijksoverheid
Dorpsschool aan de Heuvel 5 te Gerwen